Skóra dorosłego człowieka ma około 1,8 m² i waży około 5 kg stanowiąc tym samym jedną z największych powierzchni w naszym organizmie, posiadających swój własny układ odpornościowy i mikrobiotę. Ponadto wygląd skóry jest jak odbicie lustrzane tego co dzieje się w organizmie, przez co umożliwia nam wnioskowanie o stanie naszego zdrowia.

Wraz z upływem czasu stan naszej skóry zmienia się i zależy od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych takich jak: indywidualne predyspozycje genetyczne, gospodarka hormonalna, ekspozycja na promieniowanie UV, zakażenia, sposób odżywiania, palenie papierosów czy stosowanie innych używek.

Skóra – nie tylko funkcje ochronne

Skóra jest narządem o największej powierzchni styku ciała człowieka ze środowiskiem zewnętrznym i stanowi barierę oddzielającą wnętrze organizmu od środowiska. Skóra chroni narządy wewnętrzne przed odwodnieniem, wnikaniem patogenów i substancji chemicznych.  Ponadto bierze udział w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej i znajdują się w niej receptory temperatury, dotyku, wibracji i bólu. Wytwarza ona także melaninę, która chroni skórę przed promieniowaniem UV.

Jednak funkcje skóry wychodzą daleko poza byciem prostą barierą ochronną. Skóra posiada swój własny, unikatowy układ odpornościowy nazywany w skrócie SIS (ang. Skin Immune System). Co więcej, skóra tworzy złożony i dynamiczny ekosystem skolonizowany przez bilionymikroorganizmów złożony z bakterii, grzybów i wirusów, czyli mikrobiotę skóry. Drobnoustroje te odgrywają ważną rolę w ochronie przed inwazją patogenów, rozwoju odporności oraz chorób o podłożu zapalnym.

W skład układu odpornościowego skóry wchodzą m. in.:

• Keranocyty – stanowią 90% komórek i są makrofagami skóry; ich rolą jest fagocytowanie obcych cząsteczek i wytwarzanie cytokin; ulegają aktywacji pod wpływem patogenów, alergenów, promieniowania UV, uszkodzeń mechanicznych
• Komórki Langerhansa – są to ruchliwe komórki dendrytyczne, które są w stanie rozpoznać różne zagrożenia i wędrować do lokalnych węzłów chłonnych
• Komórki tuczne – mogą wytwarzać histaminę i inne bioaktywne cząsteczki; znajdują się głównie wokół naczyń krwionośnych i można je porównać do zwiadowców którzy szybko reagują na zagrożenia
• Inne komórki to: limfocyty T, makrofagi, komórki śródbłonka naczyniowego, fibroblasty

Co wpływa na starzenie się skóry?

Starzenie się skóry jest złożonym procesem obejmującym liczne zmiany biologiczne i biochemiczne, a także wtórne zmiany strukturalne skóry tj. leżących pod nią mięśni, podskórnej tkanki tłuszczowej i struktur kostnych. Następstwem tego procesu jest powstawaniem zmarszczek oraz utrata elastyczności i jędrności skóry, co skutkuje jej wiotczeniem.

Starzenie się skóry jest spowodowane współdziałaniem czynników takich jak predyspozycje genetyczne i styl życia np. palenie, dieta. Jednak szacuje się, że fotostarzenie spowodowane ekspozycją na promieniowanie UV odpowiada nawet za 80% widocznego starzenia się skóry twarzy.

W systematycznym przeglądzie literatury z 2021 roku zidentyfikowano i przeanalizowano 7 kluczowych czynników ryzyka starzenia się skóry: wiek, płeć, pochodzenie etniczne, zanieczyszczenie powietrza, odżywianie, palenie tytoniu, ekspozycja na słońce. Warto dodać, że najważniejszym wskaźnikiem starzenia się skóry były zmarszczki, które w literaturze są często stosowane jako wyznacznik starzenia się skóry.

Spośród czynników wewnętrznych ryzyka starzenia się skóry, główny wpływ miał wiek chronologiczny, który był silnie związany z pojawieniem się zmarszczek. Z kolei istotnymi czynnikami zewnętrznymi starzenia się skóry były palenie tytoniu i ekspozycja na promieniowanie UV. Oba czynniki były związane z licznymi oznakami starzenia się skóry i wykazywały zależności im wyższa ekspozycja na czynnik tym więcej zmarszczek.

Obrazowo jak na stan skóry z upływem czasu wpływają czynniki zewnętrze pokazują zdjęcia porównawcze bliźniąt jednojajowych, posiadających ten sam genom, ale żyjących w różnych warunkach środowiskowych.

Źródło: https://www.nbcnews.com/slideshow/health/effects-of-smoking-sun-and-stress-on-the-skin-of-twins-33418710

Na zdjęciu zostały przedstawione dwie 61-letnie bliźniaczki. Susan (po prawej), która od 20 roku życia spędzała dużo czasu na słońcu, ponieważ mieszka na Florydzie. Oprócz tego paliła przez 16 lat swojego życia i lubiła się opalać. Tymczasem Jeanne (po lewej) dążyła do jak najmniejszej ekspozycji na słońce. Jak widać na zdjęciach oprócz pojawienia się ciemnych, niejednolitych przebarwień i plam starczych u Susan, nadmierna ekspozycja na słońce zmniejszyła elastyczność skóry, zwiększając i pogłębiając u niej zmarszczki.

Mechanizmy molekularne starzenia się skóry

Skóra podlega starzeniu zewnętrznemu, a także starzeniu wewnętrznemu które jest również określane jako starzenie chronologiczne. Starzenie zewnętrzne jest powodowane przez wcześniej wspomniane czynniki takie jak promienie UV, czy palenie. Natomiast proces starzenia wewnętrznego skóry jest głównie napędzany przez stres oksydacyjny powodowany przez reaktywne formy tlenu (ROS). Komórki posiadają wewnętrzny system obronny przed stresem oksydacyjnym obejmujący m. in. dysmutazę ponadtlenkową (SOD), czy glutation. Jednak związane z wiekiem upośledzenie zdolności radzenia sobie ze stresem oksydacyjnym skutkuje akumulacją ROS, co powoduje uszkadzanie składników komórkowych, w tym białek, lipidów i DNA, prowadząc w konsekwencji do dysfunkcji komórek. Warto dodać, że ROS są również dodatkowo generowane przez czynniki zewnętrzne takie jak promienie UV.

Starzenie się skóry wiąże się z istotnymi zmianami zarówno w naskórku, jak i skórze właściwej. Zmiany naskórkowe obejmują zmniejszenie grubości naskórka, spłaszczenie połączenia skórno-naskórkowego i zwiększoną utratę wody przez naskórek, co skutkuje suchością. Starzejący się naskórek również wykazuje obniżoną funkcję ochronną. W skórze właściwej następuje postępująca i stopniowa degradacja składników macierzy zewnątrzkomórkowej, które stanowią strukturalne i funkcjonalne wsparcie dla kolagenu i elastyny.

Z wiekiem zmniejsza się również poziom kolagenu w skórze, co jest wynikiem zmniejszonej jego produkcji i zwiększonej fragmentacji. Przede wszystkim jest to wynikiem aktywności metaloproteinaz macierzy (MMP), w szczególności MMP-1, o której wiadomo że rozszczepia kolagen. Te zmiany macierzy zewnątrzkomórkowej skóry i zwiększona produkcja MMP są z kolei powodowane przez zwiększone stężenie ROS, uszkodzenia oksydacyjne i stan zapalny, indukowane zarówno przez wewnętrzne, jak i zewnętrzne czynniki związane ze starzeniem. Zmniejszona produkcja włókien kolagenowych i elastynowych odpowiada za powstawanie zmarszczek i utratę elastyczności skóry.

„Komórki zombie” a starzenie się skóry

W procesie starzenia w skórze zaczynają gromadzić się wadliwe komórki, które nie są już się w stanie dzielić, ale jednocześnie są metabolicznie aktywne. Takie starzejące się komórki nazywa się komórkami z fenotypem wydzielniczym związanym ze starzeniem się, w skrócie SASP (ang. senescence-associated secretory phenotype) lub po prostu ”komórkami zombie”. Nagromadzenie tych komórek prawdopodobnie przyczynia się do napędzania przewlekłego stanu zapalnego, ponieważ wydzielają one m .in. cytokiny prozapalne (np. IL-6, IL-1), chemokiny (np. IL-8, MCP-1) oraz metaloproteinazy (np. kolagenazę). Dlatego obecność „komórek zombie” dodatkowo przyczynia się do rozkładu macierzy zewnątrzkomórkowej poprzez indukowanie przewlekłej odpowiedzi zapalnej i rozpadu kolagenu.

Glikacja, czyli jak nadmiar cukru przyśpiesza starzenie skóry

Innym ważnym czynnikiem związanym z przyspieszonym starzeniem się skóry jest gromadzenie się końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGEs), które gromadzą się w skórze powodując glikację kolagenu skórnego. To z kolei prowadzi do powstania zmienionego kolagenu, charakteryzującego się zwiększoną sztywnością i podatnością na uszkodzenia. Oprócz kolagenu podatne na działanie glikacji są także elastyna i fibroblasty skórne

Akumulacja AGEs w skórze powodowana jest zarówno poprzez czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Przykładem wewnętrznego czynnika powodującego powstawanie AGEs jest wysokie stężenie glukozy we krwi, które obserwujemy u osób z cukrzycą lub spożywające duże ilości cukrów prostych w diecie. Z kolei czynniki zewnętrzne, które mogą przyśpieszać powstawanie AGEs to spożywanie produktów w nie bogate. Przykłady produktów o wysokiej zawartości AGEs to m. in. grillowane mięso, smażone frytki i generalnie różne przetworzone produkty.

Okazuje się, że pewne metody przygotowywania żywności, takie jak grillowanie, smażenia i pieczenia w wysokich temperaturach (zwłaszcza gdy mięso o wysokiej zawartości tłuszczu jest przygotowywane przy użyciu takich metod gotowania) prowadzi do zwiększonej stężenia AGEs w żywności. Z kolei gotowanie w wodzie lub na parze lub duszenie może zmniejszyć zawartość AGEs o połowę w porównaniu z pieczeniem.

Badania również pokazują, że niskie lub kwaśne pH hamuje rozwój AGEs. Dlatego użycie kwaśnych składników np. sok z cytryny lub ocet, marynaty do mięs nawet o 50% zmniejsza powstawanie AGEs w wysokich temperaturach.

Podsumowując, modyfikacje diety polegające na ograniczeniu spożycia pokarmów bogatych w cukry proste, stosowaniu diety o niskim ładunku glikemicznym oraz zwiększone spożycie błonnika i odpowiednie przygotowywanie posiłków to strategie, które mogą zmniejszyć wytwarzanie AGEs w naszym organizmie.

Czy musimy przez cały rok stosować kremy z filtrem?

Jak wspomniano wcześniej, promienie UV odgrywają kluczową rolę w przyśpieszonym starzeniu się skóry. W związku z tym ochrona przed słońcem – stosowanie kremu z filtrem lub odzieży ochronnej oraz przebywanie w cieniu jest podstawową metodą zapobiegania starzeniu się skóry. Jednak z drugiej strony musimy pamiętać, że promieniowanie UV potrzebne jest do syntezy witaminy D w naszej skórze.

Ciekawych obserwacji dokonano w jednym z badań w którym wykazało, że pacjenci z niedoborem witaminy D byli mniej narażeni na fotouszkodzenia w porównaniu z tymi, którzy mieli prawidłowe stężenie witaminy D. Może to oczywiście wynikać z faktu, że osoby z niedoborem witaminy D przebywały mniej na pełnym słońcu, unikając tym samym fotouszkodzeń, ale z drugiej strony nie wspierały skórnej syntezy witaminy D.

Biorąc pod uwagę wyniki licznych badań, ograniczenie ekspozycji na słońce lub stosowanie ochrony jest prawdopodobnie rozsądne, biorąc pod uwagę że nadmiar promieniowania słonecznego może przyspieszyć fotostarzenie skóry i zwiększać ryzyko raka skóry. Natomiast witaminę D możemy bezpiecznie suplementować przez cały rok.

Przeciwutleniacze a starzenie się skóry

Ogromną rolę w opóźnianiu starzenia się skóry pełnią także naturalne przeciwutleniacze dostarczane razem z pożywieniem. W 15-letnim prospektywnym badaniu podłużnym oceniano związek między całkowitą zdolnością przeciwutleniającą pokarmów spożywanych przez uczestników a fotostarzeniem ich skóry. Badanie objęło 777 dorosłych Australijczyków w wieku poniżej 55 roku życia. Wykazano, że uczestnicy w wieku powyżej 45 lat którzy spożywali żywność o wysokiej zdolności przeciwutleniającej, doświadczali około 10% mniej fotostarzenia w ciągu 15 lat niż ci, którzy spożywali żywność o niskiej zdolności przeciwutleniającej. Co ciekawe takiego związku nie stwierdzono wśród osób w wieku poniżej 46 lat.

Naturalnymi przeciwutleniaczami, które znajdziemy w żywności są witamina C i E, które zawarte są w wielu warzywach i owocach, a także nasionach i orzechach. Oprócz tego produkty te są bogate w różne polifenole, które również mają właściwości przeciwutleniające. Szczególnie bogata w polifenole jest herbata, szczególnie zielona. Zielona herbata pochodzi z niesfermentowanych liści herbaty i ma najwyższe stężenie polifenole. Wykazano, że niektóre składniki herbaty np. katechiny mogą bezpośrednio hamować aktywność metaloproteinaz macierzy, które są odpowiedzialne za rozpad kolagenu.

Ponadto zielona herbata ma działanie fotoochronne. Polifenole w herbacie wychwytują ROS i działają przeciwzapalnie, łagodząc w ten sposób uszkodzenia spowodowane promieniowaniem UV. Wiele badań z udziałem ludzi wykazało, że miejscowe stosowanie zielonej herbaty zmniejsza uszkodzenia komórek po ekspozycji na promieniowanie UV, a tym samym chroni skórę przed efektami fotostarzenia.

Natomiast doustna suplementacja ekstraktu z zielonej herbaty może przyczyniać się do młodszego wyglądu skóry. W jednym z badań 56 pacjentów zostało losowo przydzielonych do grupy otrzymującej doustną suplementację polifenolami z zielonej herbaty lub placebo przez 2 lata. Osoby, które otrzymywały ekstrakt z zielonej herbaty, wykazały zmniejszenie uszkodzeń słonecznych po 6 miesiącach oraz rumienia i teleangiektazji („pajączki” na skórze”) po 1 roku.

Warto też dodać, że katechiny z zielonej herbaty mogą mieć także działanie przeciwglikacyjne, czyli zapobiegać powstawaniu AGEs w organizmie.

Jak dbać o skórę i opóźnić jej starzenie?

• Unikaj najmierniej ekspozycji na promieniowanie UV i stosuj kremy z filtrem
• Oglądaj regularne znamiona i konsultuj je z dermatologiem raz w roku
• Stosuj przeciwzapalną dietę np. śródziemnomorską, która ma niski ładunek glikemiczny i jest bogata w polifenole
• Rozważ suplementację składników przeciwutleniających np. ekstraktu z zielonej herbaty
• Dbaj o higienę snu i śpij odpowiednią liczbę godzin. Tutaj przeczytasz więcej na ten temat => https://kogen.pl/jak-sen-wplywa-na-dlugowiecznosc/
• Stosuj codziennie kosmetyki pielęgnacyjne dobrane do Twojego rodzaju cery
• Wypijaj od 1,5-2 litrów wody – w zależności od płci, temperatury otoczenia i aktywności fizycznej.
• Utrzymuj prawidłową masę ciała
• Zrezygnuj z używek, szczególnie palenia tytoniu

Piśmiennictwo

1. Shin S.H. i wsp. Skin aging from mechanisms to interventions: focusing on dermal aging. Front Physiol. 2023 May 10;14:1195272.
2. Muzumdar S. i Ferenczi K. Nutrition and youthful skin. Clin Dermatol. 2021 Sep-Oct;39(5):796-808.
3. Dearlove R. P. i wsp. Inhibition of protein glycation by extracts of culinary herbs and spices. J. Med. Food 11, 275–281 (2008)
4. Uribarri J. i wsp. Advanced glycation end products in foods and a practical guide to their reduction in the diet. J Am Diet Assoc. 2010 Jun;110(6):911-16.e12
5. Inan-Eroglu E. i wsp. Formation of advanced glycation endproducts in foods during cooking proces and underlying mechanisms: a comprehensive review of experimental studies. Nutr Res Rev. 2020 Jun;33(1):77-89.
6. Abdallah F. i wsp. Skin Immune Landscape: Inside and Outside the Organism. Mediators Inflamm . 2017;2017:5095293.
7. Pilkington S. M. i wsp. Inflammaging and the Skin. J Invest Dermatol. 2021 Apr;141(4S):1087-1095.
8. Wong Q.A. i Chew F. T. corresponding author Defining skin aging and its risk factors: a systematic review and meta-analysis. Sci Rep. 2021; 11: 22075.
9. Hughe M.C.B. i wsp. Dietary Antioxidant Capacity and Skin Photoaging: A 15-Year Longitudinal Study. J Invest Dermatol. 2021 Apr;141(4S):1111-1118.e2.
10. Cao C. i wsp. Diet and Skin Aging—From the Perspective of Food Nutrition. Nutrients. 2020 Mar; 12(3): 870.