W ostatnich latach diety oparte na produktach roślinnych stały się popularnym modelem żywienia, szczególnie w krajach rozwiniętych. Diety roślinne opierają się na spożywaniu takich produktów jak warzywa, owoce, nasiona roślin strączkowych, orzechy, produkty zbożowe oraz tłuszcze roślinne. Jednocześnie wyklucza się w nich spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego. W niektórych wariantach dopuszcza się nabiał [1]. Większość spośród produktów spożywanych przez osoby wybierające diety roślinne ma udokumentowany korzystny wpływ na stan zdrowia, co rodzi pytanie, czy prozdrowotny charakter tych diet uwarunkowany jest unikaniem produktów pochodzenia zwierzęcego, czy też jest efektem zwiększenia spożycia produktów o wysokiej wartości odżywczej.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Dlaczego warto stosować dietę roślinną.
• Czy dieta oparta na produktach roślinnych może wpływać na niektóre schorzenia.
• Jakie procesy w organizmie mogą być wspierane dzięki polifenolom.
• Jak ekstrakty roślinne wpływają na sen.

Należy mieć na uwadze, iż w dietach roślinnych również mogą występować produkty o wysokim stopniu przetworzenia, zawierające znaczne ilości cukrów, soli oraz tłuszczów pochodzenia roślinnego o negatywnym wpływie na zdrowie (jak np. oleje roślinne częściowo uwodornione) [2, 3]. Amerykańskie Stowarzyszenie Dietetyczne (American Dietetic Association – ADA) od lat wskazuje, że odpowiednio zbilansowane i dobrze zaplanowane diety roślinne, w tym dieta wegańska, są odpowiednie na wszystkich etapach życia człowieka. Prawidłowo skomponowane diety wegetariańskie realizują zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki odżywcze i mogą stanowić profilaktykę większości chorób cywilizacyjnych, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca czy wybrane nowotwory. Ponadto dieta wegańska może być również przydatnym narzędziem w leczeniu wielu chorób [4, 5].

Dobrze skomponowane diety roślinne ze względu na korzystną strukturę spożycia produktów mogą być użytecznym narzędziem w prewencji chorób sercowo-naczyniowych. Niskotłuszczowe diety roślinne nie tylko sprzyjają zatrzymaniu, ale także częściowej regresji procesów miażdżycowych, szczególnie jeśli zmianie diety towarzyszy zwiększenie aktywności fizycznej. Weganie w porównaniu z populacją ogólną charakteryzują się znacząco niższymi wskaźnikami masy ciała, niższym stężeniem cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL oraz trójglicerydów, a także niższym stężeniem glukozy na czczo. Ponadto u osób stosujących diety oparte na produktach roślinnych częściej obserwuje się niższe ciśnienie tętnicze [6]. Wysokie spożycie produktów pochodzenia roślinnego, przede wszystkim warzyw korzeniowych, warzyw liściastych, produktów z pełnego ziarna czy orzechów, wywiera korzystny wpływ na zmniejszanie ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2, podczas gdy spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego, takich jak m.in. czerwone mięso, mięso przetworzone oraz jaja, związane jest ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia tej choroby. Ponadto do pozytywnego wpływu diet roślinnych w prewencji oraz kontroli cukrzycy typu 2 przyczyniają się charakterystyczne dla tego modelu żywienia zwiększone spożycie błonnika oraz innych prozdrowotnych składników odżywczych (folianów, witamin z grupy B, antyoksydantów), zmniejszone spożycie tłuszczów nasyconych oraz pozytywny wpływ na mikrobiom. Dieta bogata w błonnik pokarmowy oraz uboga w białko pochodzenia zwierzęcego sprzyjają korzystnym zmianom we florze bakteryjnej przewodu pokarmowego.

Badania interwencyjne wykazały, iż diety wegetariańskie, szczególnie dieta wegańska, są skutecznym narzędziem poprawy kontroli glikemii i skutecznej stabilizacji glikemii. Ponadto stosowanie diet wegetariańskich związane jest z poprawą parametrów wtórnych, a więc zmniejszeniem masy ciała, poprawieniem profilu lipidowego oraz obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi [7, 8]. W badaniach epidemiologicznych wykazano, że regularna konsumpcja owoców oraz warzyw, będących podstawą diet roślinnych, jest silnie skorelowana ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju niektórych nowotworów (np. jelita grubego, trzustki, gruczołu krokowego).

Sugeruje się, iż pozytywny wpływ diet opartych na roślinach jest skutkiem połączenia różnych fitozwiązków, tym samym zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworów jest przypisywane złożonej mieszaninie substancji pochodzenia roślinnego, obecnych w żywności, które charakteryzują się działaniem synergistycznym i addytywnym. Dowiedziono, że błonnik, witamina C, karotenoidy, flawonoidy oraz inne fitozwiązki obecne w diecie wegańskiej mają działanie protekcyjne. Uważa się, iż odpowiednia podaż owoców i warzyw może chronić przed rakiem jamy ustnej, przełyku, żołądka oraz płuc, a także w mniejszym stopniu przed nowotworami innych organów [4]. Badania wykazują, że diety oparte na produktach roślinnych, ze względu na bogactwo licznych składników aktywnych, takich jak nienasycone tłuszcze, witaminy i składniki mineralne, przeciwutleniacze i błonnik pokarmowy, sprzyjają utrzymaniu zdrowia i redukują ryzyko chorób przewlekłych.

Spożycie produktów roślinnych przez mieszkańców krajów rozwiniętych jest nadal niewystarczające, dlatego też na rynku obecne są preparaty, oparte na dobroczynnych związkach pochodzących z roślin, które mogą być dodatkowym wsparciem w czasie wprowadzania korzystnych zmian w jadłospisie. Korzystnymi preparatami o udowodnionej skuteczności są np. te zawierające Krótkołańcuchowe polifenole – mono-, di- i trimery polifenoli oraz ekstrakt ze szparagów poddany obróbce enzymatycznej (ETAS).

Stosowanie Krótkołańcuchowych polifenolii w dawce 200 mg/dzień przez 10 tygodni istotnie zmniejsza obwód talii, ilość podskórnej i trzewnej tkanki tłuszczowej oraz wartość indeksu HOMA-IR. Ponadto wykazano znaczące podwyższenie temperatury powierzchni ciała, szczególnie dłoni, po zastosowaniu Krótkołańcuchowych polifenoliiu wszystkich pacjentów, co sugeruje poprawę obwodowego przepływu krwi u zdrowych ludzi [9–11]. Sugeruje się, że zwiększenie przepływu krwi przez polifenole stanowi potencjalne korzyści dla zdrowia układu sercowo- naczyniowego i funkcjonowania mózgu. Krótkołańcuchowe polifenole może być środkiem wspomagającym leczenie hiperlipidemii i sprzyjającym kontroli masy ciała u osób z nadwagą i otyłością, co również może poprawiać rokowania w cukrzycy. Wstępne badania sugerują również, że Krótkołańcuchowe polifenolemoże pomóc zmniejszyć stan zapalny, związany z procesem starzenia się proces biologiczny łączony z rozwojem wielu chorób. Ponadto okazało się, że Krótkołańcuchowe polifenole pomaga obniżyć stężenie kortyzolu (hormonu stresu). Co interesujące, Krótkołańcuchowe polifenole może mieć właściwości przeciwnowotworowe. Wzmacnia programowaną śmierć komórek (apoptozę) w komórkach raka jajnika poprzez tłumienie aktywacji NF-κB [11, 12].

Z kolei suplement diety zawierający standaryzowany ekstrakt z łodygi Asparagus officinalis (szparag lekarski; ETAS®; Amino Up Co, Japonia) wykazuje aktywność indukcji ekspresji białka szoku cieplnego 70 (HSP70). Ponadto wykazano, że ETAS poprawia sen i modyfikuje towarzyski jet lag (różne wzorce snu w dni wolne od pracy i dni pracujące) wśród zdrowych ochotników. Nadekspresja HSP70 w różnych komórkach prowadzi do obniżenia syntezy oraz sekrecji prozapalnych cytokin, m.in. IL-6, -8, -1β i TNF-alfa, których ekspresja jest zależna od NF-κB. ETAS® również znacząco zwiększa liczbę neuronów w jądrze nadskrzyżowaniowym i normalizuje ekspresję receptora melatoniny 1 i 2, co sugeruje, że jest korzystny w zapobieganiu zaburzeniom poznawczym i zaburzeniom rytmu okołodobowego w okresie starzenia [13, 14].

Oligo-Elite® to japoński nutraceutyk, z liczi (85%) (Litchi chinensis) i zielonej herbaty (15%) (Camellia sinensis) standaryzowany na zawartość krótkołańcuchowych polifenoli o niskiej masie cząsteczkowej

BIBLIOGRAFIA:

Bibliografia:Melina V., Craig W., Levin S. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet. 2016; 116(12): 1970–1980. doi: 10.1016/j.jand.2016.09.025.

Ornish D., Scherwitz L.W., Billings J.H. et al. Intensive lifestyle changes for reversal of coronary heart disease. JAMA. 1998; 80(23): 2001-7. doi: 10.1001/ jama.280.23.2001.

Ornish D., Brown S.E., Scherwitz L.W. Can lifestyle changes reverse coronary heart disease? The Lifestyle Heart Trial. Lancet. 1990; 336(8708): 129–33. doi:10.1016/0140-6736(90)91656-u.

Dinu M., Abbate R., Gensini G.F. et al. Vegetarian, vegan diets and multiple health outcomes: A systematic review with meta-analysis of observational studies. Crit Rev Food Sci Nutr. 2017 Nov 22; 57(17): 3640–3649. doi: 10.1080/10408398.2016.1138447.

Appleby P.N., Davey G.K., Key T.J. Hypertension and blood pressure among meat eaters, fish eaters, vegetarians and vegans in EPIC-Oxford. Public Health Nutr. 2002; 5(5): 645–54. doi:10.1079/PHN2002332.

Yokoyama Y., Nishimura K., Barnard N.D. et al. Vegetarian diets and blood pressure: a meta-analysis. JAMA Intern Med. 2014; 174(4): 577–87. doi:10.1001/jamainternmed.2013.14547.

Ley S.H. et al. Prevention and management of type 2 diabetes: dietary components and nutritional strategies. Lancet. 2014; 383(9933): 1999–2007.

McMacken M., Shah S. A plant-based diet for the prevention and treatment of type 2 diabetes., J Geriatr Cardiol. 2017 May; 14(5): 342–354.

Bahijri S.M., Ajabnoor G., Hegazy G.A., Alsheikh L., Moumena M.Z., Bashanfar B. M., Alzahrani A.H. Supplementation with Oligonol, Prevents Weight Gain and Improves Lipid Profile in Overweight and Obese Saudi Females. Current Nutrition & Food Science, 2018; 14(2), 164–170.

Lee J.B., Shin Y.O., Min Y.K., Yang H.M. The effect of Oligonol intake on cortisol and related cytokines in healthy young men. Nutrition research and practice, 2010; 4(3), 203–207.

Kim M., Park W.H., Lee S., Suh D.H., Kim K., No J.H., Kim Y.B. Oligonol, a Low Molecular Weight Polyphenol, Enhances Apoptotic Cell Death in Ovarian Cancer Cells via Suppressing NF-κB Activation. Nutrition and cancer 2019; 1–8.

Vijendra K.C., Deep G., Harrison G., Glode M., Agarwal C., Agarwal R. Oligonol, a novel lychee fruit-derived low-molecular weight procyanidin extract, inhibits angiogenesis: Implications for its use as angiopreventive agent against
cancer 2011.

Ito T., Goto K., Takanari J., Miura T., Wakame K., Nishioka H., Nishihira J. Effects of enzyme-treated asparagus extract on heat shock protein 70, stress indices, and sleep in healthy adult men. Journal of nutritional science and vitaminology, 2014; 60(4), 283–290.

Chan Y.C., Wu C.S., Wu T.C., Lin Y.H., Chang S.J. A Standardized Extract of Asparagus officinalis Stem (ETAS®) Ameliorates Cognitive Impairment, Inhibits Amyloid β Deposition via BACE-1 and Normalizes Circadian Rhythm Signaling via MT1 and MT2. Nutrients 2019; 11(7), 1631.

autor: dr inż. Katarzyna Okręglicka