Menopauza jest naturalnym etapem życia każdej kobiety, który wiąże się z wygaszeniem pracy jajników, obniżonym stężeniem hormonów płciowych  i zakończeniem okresu reprodukcyjnego. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) menopauzą nazywamy ostatnią miesiączkę po której przez 12 miesięcy nie wystąpią krwawienie menstruacyjne przy wykluczeniu chorób i zaburzeń, które mogą doprowadzić do zatrzymania się menstruacji.

Objawy menopauzy mogą wystąpić nawet na 10 lat przed ostatnią miesiączką i obejmują one tzw. okres okołomenopauzalny. Menopauza i okres okołomenopauzalny bardzo często wiąże się z występowaniem takich objawów jak niepokój, wahania nastroju, mgła mózgowa, uderzenia gorąca i nieregularne miesiączki. Objawy te mogą negatywnie wpływać na jakość życia kobiety, w tym na relacje i pracę. Ponadto po przejściu menopauzy wzrasta ryzyko niektórych schorzeń np. chorób sercowo-naczyniowych, choroby Alzheimera, czy osteoporozy.

W jakim wieku pojawia się menopauza?

Wiek w którym u kobiety wystąpi ostatnia miesiączka zależy od czynników zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Dane światowa pokazują, że naturalna menopauza występuje między 45. a 55. rokiem życia, a u kobiet w Europie i Ameryce Północnej średnio pojawia się w wieku 50 lat.

Zanim pojawi się właściwa menopauza kobieta wchodzi w okres okołomenopauzalny. Obejmuje on 2-8 lat poprzedzające menopauzę oraz rok po menopauzie.

Objawy menopauzy

W okresie okołomenopauzalnym obserwuje się zmiany w zakresie charakteru, czasu trwania oraz odstępu między poszczególnymi miesiączkami. Krwawienia stają się mniej przewidywalne – cykle mogą być dłuższe lub krótsze, krwawienia wydłużone i bardziej obfite, czasami dochodzi do „wypadnięcia” krwawienia. Częściej mogą pojawiać się krwawienia lub plamienia między miesiączkami.

Kobiety w okresie okołomenopauzalnym bardzo często mają objawy wypadowe (tzw. zespół klimakteryczny). U około 40% kobiet objawy te zaczynają pojawiać się jeszcze przed menopauzą, natomiast po menopauzie występują aż u około 85% kobiet.  

Mniej więcej 30% kobiet skarży się na bardzo ciężki przebieg menopauzy i to właśnie te kobiety najczęściej szukają pomocy. Największe nasilenie objawów obserwuje się w pierwszych 2 latach po menopauzie i mogą się one utrzymywać nawet ponad 5 lat. Większe nasilenie objawów menopauzy wiąże się z obniżeniem psychicznej i fizycznej jakości życia.

Do objawów wypadowych należą:

• uderzenia gorąca, występujące z różną częstotliwością – od jednego epizodu na tydzień do nawet kilkunastu w ciągu dnia z towarzyszącymi mu dreszczami
• zaczerwienieniem twarzy i dekoltu
• nadmierne pocenie się
• zwiększona pobudliwość i nerwowość
• zaburzenia rytmu serca
• bóle i zawroty głowy
• problemy ze snem
• zmiany nastroju
• zmęczenie
• trudności w koncentracji
• bóle mięśni i stawów
• mrowienia
• bolesne współżycie
• suchość w pochwie
• częstsze infekcje okolic intymnych
• nietrzymanie moczu

Objawy naczynioruchowe tj. uderzenia gorąca lub zimna, nocne poty są najczęściej zgłaszane i mogą dotyczyć nawet 80% kobiet. Większość objawów naczynioruchowych utrzymuje się krócej niż 7 lat po ostatniej miesiączce. Jednak 25% kobiet może odczuwać uderzenia gorąca nawet przez 10 lat, a 10% ma te objawy przez ponad 10 lat!

Wykazano, że objawy okołomenopauzalne występują częściej u kobiet, które doświadczały wcześniej zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS), są otyłe i palą tytoń.

Co dzieje się z organizmem kobiety w trakcie menopauzy?

Wygasanie czynności jajników w trakcie menopauzy jest fizjologicznym i genetycznie zaprogramowanym procesem kończącym okres rozrodczy kobiety. Ten naturalny proces znajduje odzwierciedlenie w zmianach stężeń hormonów płciowych produkowanych przez jajniki: 17β-estradiolu, testosteronu, androstendionu, dehydroepiandrostendionu (DHEA) oraz progesteronu. Z powodu zmniejszonej liczby czynnych hormonalnie komórek jajnikowych zwiększa się również stężenie hormonów przysadkowych – luteotropiny (LH) i folikulotropiny (FSH).

Utrata progesteronu w fazie lutealnej może powodować nieregularne miesiączki i obfite krwawienia miesiączkowe w późnych latach okresu okołomenopauzalnego, podczas gdy spadek stężenia estrogenów jest związany z objawami naczynioruchowymi i jest przyczyną, utraty masy kostnej oraz zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych.

Menopauza a wzrost ryzyka chorób

Menopauza wiąże się ze zwiększoną częstością występowania otyłości, zespołu metabolicznego i innych zaburzeń metabolicznych, chorób sercowo-naczyniowych, choroby Alzheimera i osteoporozy.

Hormony płciowe mogą regulować elastyczność metaboliczną na poziomie mitochondriów, określając sposób przekształcania składników odżywczych w energię. U kobiet po menopauzie elastyczność metaboliczna zmniejsza się z powodu redukcji estrogenów. Ponadto w okresie menopauzy spadek poziomu estrogenów może przyczyniać się do zwiększenia masy trzewnej tkanki tłuszczowej. Konsekwencją tego jest wzrost oporności na insulinę, co z kolei może prowadzić do powikłań metabolicznych.

Więcej o wisceralnej tkanki tłuszczowej przeczytasz tutaj => https://kogen.pl/otylosc-choroba-o-wielu-twarzach/

Jednak absolutnie nie możemy wszystkiego zrzucić na spadek estrogenów związanego z okresem menopauzy. W jednym z badań wykazano, że to siedzący tryb życia, a nie menopauza wiąże się z dwukrotnym wzrostem ryzyka nadmiernej masy ciała. Dlatego wszystkim kobietom po menopauzie z nadmierną masą ciała należy zalecać redukcję masy ciała w celu zmniejszenia ryzyka chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych.

Menopauza a rytm okołodobowy

Wraz z wiekiem nasze zegary biologiczne tracą precyzję, co przyczynia się do zaburzeń rytmu okołodobowego (np. snu) i patologii związanych z wiekiem. Wykazano, że kobiety po menopauzie wykazują zaburzenia rytmu okołodobowego i częściej cierpią z powodu zaburzeń snu w porównaniu z kobietami przed menopauzą.

W jednym z badań udokumentowano, że kobiety po menopauzie były częściej „rannymi ptaszkami” niż kobiety przed menopauzą. Oznacza to, że wcześniej wstawały, jadły śniadanie i generalnie wykazywały wyższy poziom aktywności rano i niższy wieczorem. Co ciekawe w tym badaniu również wykazano, że u badanych kobiet trzewna tkanka tłuszczowa i występowanie zespołu metabolicznego były związane ze wzrostem zaburzeń rytmu okołodobowego.

Więcej o zespole metabolicznym przeczytasz tutaj => https://kogen.pl/mikrobiota-jelitowa-jako-nieoczywista-droga-do-zdrowia-metabolicznego/

Czy istnieją metody opóźniania menopauzy?

Za nieprawidłowe przyjmuje się występowanie menopauzy poniżej 40. roku życia i powyżej 60. roku życia. Uważa się, że wcześniejsze wystąpienie menopauzy może być spowodowane nie tylko czynnikami genetycznymi, ale także paleniem papierosów, czy leczeniem przeciwnowotworowy.

Przedwczesna menopauza tj. poniżej 40. roku życia jest patologią, która może być spowodowana m. in. nieprawidłowościami chromosomalnymi, chorobami z autogresji. Zbyt wczesną menopauzę można również wywołać w wyniku zabiegów chirurgicznych polegających na usunięciu obu jajników lub interwencji medycznych powodujących zatrzymanie funkcji jajników (np. radioterapii lub chemioterapii).

Niestety menopauzy nie zatrzymamy ani jej nie cofniemy. Jednak nasz styl życia ma realny wpływ na to kiedy ona wystąpi. W wielu badaniach wykazano, że kobiety które paliły tytoń częściej doświadczały wcześniejszej menopauzy niż kobiety niepalące. Dane sugerują, że wpływ palenia jest niezależny od innych czynników.

Na opóźnienie wystąpienia menopauzy ma również wpływ nasza dieta. Wykazano, że wysokie spożycie tłustych ryb wiązało się z opóźnieniem wystąpienia naturalnej menopauzy o 3,3 roku, a roślin strączkowych o prawie rok. Z kolei spożycie makaronów z „białej mąki” i białego ryżu było związane z wcześniejszym wystąpieniem menopauzy o 1,5 roku.

Jak łagodzić objawy okresu okołomenopauzalnego?

Hormonalna terapia menopauzalna jest metodą leczenia pierwszego rzutu objawów naczynioruchowych i jest bezpieczną opcją leczenia u kobiet bez przeciwwskazań. Oprócz tego wykazano, że zmiany w stylu życia takie jak radzenie sobie ze stresem, dieta, aktywność fizyczna mogą skutecznie łagodzić objawy okresu menopauzy np. objawy naczynioruchowe.

Redukacja masy ciała i aktywność fizyczna mogą być związana ze zmniejszeniem lub wyeliminowaniem objawów naczynioruchowych. Jednak podkreśla się, że chociaż te interwencje mogą przynieść inne korzyści zdrowotne, nie mogą być zalecane w leczeniu bardzo nasilonych objawów okresu okołomenopauzalnego.

Stres również wydaje się być czynnikiem nasilającym uderzenia gorąca, a substancje neuroendokrynne takie jak katecholaminy i kortyzol biorą udział w odpowiedzi na stres i wpływają na naszą termoregulację. Z tego powodu uderzenia gorąca mogą wynikać z braku równowagi w układ nerwowy m. in. z powodu stresu. Wykazano, że redukcja stresu oparta na metodach uważności u kobiet w okresie okołomenopauzalnym może być skuteczna w łagodzeniu objawów naczynioruchowych. W kilku badaniach wykazano także, że terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest skuteczną strategią zarządzania sobie z objawami takimi jak zaburzenia snu, zaburzenia depresyjne i seksualne.

Warto dodać, że wprowadzenie odpowiedniego stylu życia w okresie okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym pomaga zrównoważyć negatywny wpływ niedoboru estrogenów, wpływa na ogólne samopoczucie, zmniejsza ryzyko chorób przewlekłych, pomaga utrzymać prawidłową masę ciała i poprawić poziom energii na co dzień.

Co jeść w menopauzie?

Dieta dla kobiet zarówno w trakcie menopauzy, jak i już po jej przejściu nie różni się diametralnie od ogólnie przyjętych modeli zdrowego odżywania. Najlepiej w tym przypadku sprawdzi się przeciwzapalna dieta śródziemnomorska.

Więcej o diecie śródziemnomorskiej przeczytasz tutaj => https://kogen.pl/zdrowie-psychiczne-a-styl-zycia-czy-istnieje-zwiazek//

To na co szczególnie powinny zwrócić uwagę kobiety w tym okresie to:

• odpowiednie zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko (np. chude mięso i nabiał, ryby, warzywa strączkowe) wraz z regularną aktywnością fizyczną aby uniknąć utraty masy mięśniowej (sarkopenii), która przyśpiesza po menopauzie
• zadbanie o odpowiedniej jakość spożywanych tłuszczów – jednonienasycone kwasy tłuszczowe (np. w oliwie z oliwek) i wielonasycone kwasy tłuszczowe (np. w tłustych rybach), które pomogą uregulować lipogram i zmniejszyć stan zapalny
• zadbanie o odpowiedni poziom witaminy D (np. poprzez suplementacje) i wapnia (np. chudy nabiał, szprotki, warzywa kapustne, sezam)

A co z fitoestrogenami?

Izoflawony np. daidzeina i genisteina są flawonoidami należącymi do fitoestrogenów, czyli grupy niesteroidowych substancji roślinnych których struktura jest podobna do 17-β-estradiolu. Izoflawony znajdziemy w takich produktach jak soja i inne rośliny strączkowe. Związki te mają zdolność do wiązania się z receptorami estrogenowymi (ER), jednak ich powinowactwo do ER wynosi 100-1000 razy mniej niż estradiolu.

Prowadzono wiele obszernych badań i przeglądów na temat związku fitoestrogenów i menopauzy. Aktualnie wnioski z tych badań są niejednoznaczne i nie odpowiadają na pytanie czy mogą one opóźniać wystąpienie menopauzy i/lub łagodzić jej objawy.

Jakie badania warto wykonywać regularnie po menopauzie?

Z uwagi na zwiększone ryzyko niektórych chorób po menopauzie, warto aby kobiety wykonywały regularnie badania laboratoryjne takie jak:

• glukoza na czczo
• lipidogram
• TSH
• próby wątrobowe
• krew utajona w kale
• elektrolity
• witamina D
• wapń
• fosfor
• morfologia krwi z rozmazem

Pamiętaj również o samobadaniu piersi raz w miesiącu, regularnej wizycie u ginekologa i badaniach cytologicznych, pomiarze ciśnienia tętniczego krwi, kontroli masy ciała, kontrolowaniu znamion i pieprzyków oraz kolonoskopii.

Piśmiennictwo

1. Choroby wewnętrzne, pod redakcją Szczeklik A., Medycyna Praktyczna Kraków 2022
2. Lega I. C. i wsp. A pragmatic approach to the management of menopause. CMAJ May 15, 2023 195 (19) E677-E672.
3. Yuksel N. i wsp. Guideline No. 422a: Menopause: Vasomotor Symptoms, Prescription Therapeutic Agents, Complementary and Alternative Medicine, Nutrition, and Lifestyle. J Obstet Gynaecol Can. 2021 Oct;43(10):1188-1204.e1.
4. Alves B.C. i wsp. Sedentary lifestyle and high-carbohydrate intake are associated with low-grade chronic inflammation in post-menopause: A cross-sectional study. Rev Bras Ginecol Obstet. 2016;38:317-24.
5. Tabung F.K. i wsp. Association between dietary inflammatory potential and breast cancer incidence and death: Results from the women’s health initiative. Br J Cancer. 2016;114:1277-85.
6. Silva T.R. i wsp. Nutrition in Menopausal Women: A Narrative Review. Nutrients. 2021 Jul; 13(7): 2149.
7. Hayatbakhsh M.R. i wsp. Cigarette smoking and age of menopause: a large prospective study. Maturitas. 2012 Aug;72(4):346-52.
8. Gómez-Santos C. i wsp. Menopause status is associated with circadian- and sleep-related alterations. Menopause. 2016 Jun;23(6):682-90.
9. Sternfeld B. i Dugan S. Physical Activity and Health During the Menopausal Transition. Obstet Gynecol Clin North Am. 2011 Sep; 38(3): 537–566.
10. Dunneram Dietary intake and age at natural menopause: results from the UK Women’s Cohort Study. J Epidemiol Community Health. 2018 Aug;72(8):733-740.
11. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/menopause
12. https://podyplomie.pl/ginekologia/29129,menopauza